ANONİM HALK ŞİİRİ
Anonim Halk Şiiri Genel Özellikleri:
*Söyleyeni belli olmayan, toplumun ortak malı sayılan ürünlerden oluşur.
*Bütünüyle sözlü bir edebiyattır. Dilden dile aktarılarak yayılmış daha sonra derleme yapılarak yazıya geçirilmiştir.
*Ulusal bir karaktere sahiptir.
*Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.
*Hece ölçüsü kullanılmıştır.
ANONİM HALK ŞİİRİ NAZIM ŞEKİLLERİ:
1) MÂNİ: Başta aşk olmak üzere hemen hemen her konuda yazılabilen Anonim Halk Edebiyatının en küçük nazım şeklidir. Halk arasında mâni söylemek için mâni yakmak, mâni düzmek, mâni atmak gibi deyimler kullanılır. Mâni söyleyenlere de mânici, mâni yakıcı, mâni düzücü denir.
Özellikleri:
- Tek dörtlükten oluşur,
- 7’li hece ölçüsüyle söylenir,
- Kafiye şeması(uyak düzeni) “aaxa” şeklindedir,
- İlk iki dize(mısra) konuya hazırlık dizeleridir. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede dile getirilir.
Mâni Türleri:
a) Düz (Tam) Mâni: Dört dizeden oluşan, hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenen ve cinaslı kafiye bulunmayan mânilerdir.
Örnek: Gülüm kurutmam seni
Suda çürütmem seni
Senelerce görmesem
Yine unutmam seni
b) Kesik (Cinaslı) Mâni: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan mânilerdir. Bu kesik dize sadece kafiyeye hazırlıktır.
Not: Kesik mânilerde kafiye cinaslı ise bunlara “cinaslı mâni” de denir. Örnekler:
Kuleden Güle naz
Ses geliyor kuleden Bülbül eyler güle naz
O kaş o göz değil mi Girdim dost bahçesine
Beni sana kul eden vvAğlayan çok gülen az
c) Ayaklı (Doldurmalı Kesik) Mâni: Kesik mânilerin birinci dizesinin 7 heceye çıkarıldığı manilerdir.
Örnek:
Ah demedi demedi
Elinde gül demedi
Ben nasıl güleceğim
Yâr bana gül demedi
d) Artık (Yedekli) Mâni: Düz mâninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen mânilerdir.
Örnek:
İlkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler
e) Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği mânilerdir. Soru-cevap niteliği taşır.
Örnek :
Adilem sen nâ-çarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olunca
Gülüm nere kaçarsın
Ağam derim nâ-çarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup uçarım
f) Karşı-Beri: Karşılıklı iki kişinin, daha çok bir erkek ile bir kızın söylediği manilerdir.
Örnek:
Erkek: İçerden içe kapı
İçerde pekmez küpü
Senin sevdiğin katran
Benimki altın topu
Kız: İçerden içe eşik
İçerde küflü kaşık
Senin yavuklunun da
Bacakları dolaşık
2) TÜRKÜ: Kendine özgü bir ezgiyle söylenen Anonim Halk Edebiyatı nazım şekillerindendir. Anadolu’da heyecan uyandıran her konuya türkü yakılır. Bu türküler türlü yollardan yurdun her köşesine yayılır. Farklı bölgelerde farklı biçimlere girer, kimi dizeler düşer yerlerine yenileri eklenir. Kısacası Anadolu halkı bütün acılarını ve sevinçlerini türküler yoluyla dile getirmiştir.
Özellikleri:
- Genellikle söyleyeni bilinmez ve ait olduğu yörenin adıyla anılır.
- Türkülerde genellikle aşk, tabiat, ayrılık, gurbet, sevgi ve güzellik gibi konular işlenir.
- Türküler iki bölümden oluşur. Asıl sözlerin bulunduğu bölüme “bent” adı verilir. Bentler 3,4,5 dizeden oluşabilir. İkinci bölüm ise her bentten sonra tekrarlanan “nakarat” bölümüdür. Bu bölüme “kavuştak” ya da “bağlama” da denir. Kavuştak bentler arasında konu bütünlüğü sağlar ve şiirin ahengini güçlendirir.
- Türküler daha çok 7, 8 ve 11’li hece ölçüsüyle söylenirler.
Türkü Çeşitleri:
1) Ezgilerine Göre Türkü Çeşitleri:
a) Usulsüzler: Uzun havalar (divan, bozlak vb.)
b) Usullüler: Oyun havaları (Konya oturak havası gibi)
2) Konularına Göre Türkü Çeşitleri: Aşk, kahramanlık, tören(kına gecesi, nişan, düğün vb.) türküleri, askerlik türküleri, oyun türküleri, ağıtlar, ninniler vb.
3) Yapılarına Göre Türkü Çeşitleri:
a) Bentleri mani dörtlükleriyle kurulan türküler,
b) Bentleri dörtlüklerle kurulan türküler,
c) Bentleri üçlüklerle kurulan türküler,
d) Bentleri beyitlerle kurulan türküler
3) NİNNİ: Annelerin bebeklerinin uyumasını sağlamak ve ağlamasını durdurmak amacıyla sade bir dille ve ezgili olarak söyledikleri şiirlerdir.
4) AĞIT: Bir kimsenin ölümü üzerine söylenen duygu yüklü şiirlerdir. Ölen kişinin özellikleri ve ölümünden duyulan üzüntü dile getirilir. Koşma türü olan ağıtla karıştırılmamalıdır. Koşma türü olan ağıtlar söyleyeni belli olan şiirlerdir.
