METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI
Bir duyguyu, düşünceyi veya bir olayı anlatmak için metinler oluşturulur. Metinleri oluştururken farklı tekniklerden yararlanılır. Metinleri oluştururken kullanılan teknikler ve metinlerin oluşturulma amaçları metinlerin sınıflandırılması belirleyici özelliklerdir. Metinler sınıflandırılırken dikkate alınan ölçütler şunlardır.
1. Metnin Yazılış Amacı ve Gerçek Hayatla İlişkisi: Tamamen gerçek hayattan alınan ve insanlara bir şeyler öğretmek amacıyla yazılan metinlere “öğretici metinler”, Dış dünyadaki gerçeklerin sanatçı tarafından tekrar kurgulandığı ve okuyucuda estetik zevk uyandırma amacı taşıyan metinlere “sanatsal metinler” denir.
2. Dilin Kullanım İşlevi: Öğretici metinlerde dil göndergesel işlevinde kullanırken sanatsal metinlerde heyecan bildirme işlevinde kullanılır.
3. Biçim ve İçerik Özellikleri: Metinleri sınıflandırırken metnin içeriği, biçim özellikleri, oluşum özellikleri, konuyu ele alış biçimleri değerlendirilir.
4. Kullanılan Anlatım Biçimleri, Dil ve Üslûp: Metinlerde kullanılan anlatım biçimleri, dil ve üslûp sınıflandırmalarda değerlendirilen diğer bir ölçüttür. Açıklayıcı ve tartışmacı gibi anlatım biçimleri öğretici metinlerde, öyküleyici, betimleyici gibi anlatım türleri sanatsal metinlerde kullanılır.
Edebi (Sanatsal) metinlerin Özellikleri
Edebi metinler gerçeklerin sanatçının hayal dünyasında tekrar şekillenerek oluşturulur. Buna kurmaca gerçeklik denir.
Sanat metninin temel amacı okuyucuyu bilgilendirmek değildir. Okuyucuya estetik zevk vermek, düşündürmek, yaşatmak ve hissettirmektir.
Sanat metinleri tektir. Aynı tema ve konuyu işleseler dahi bir benzeri yoktur.
Sanat metinlerinde üslûp kaygısı vardır. Ne anlattığı kadar nasıl anlattığı da önemli bir ölçüttür.
Sanat metinleri özneldir.
Sanat metinlerinde dil daha çok sanatsal (heyecan bildirme) işlevinde kullanılır.
Kelimelerde yan ve mecazi anlamlar sıkça kullanılır. Anlam kişiden kişiye göre farklılık arz edebilir.
Edebi metinler ait oldukları dönemden izler taşır. Dili de ait olduğu dönemlere göre farklılık gösterebilir.
Yazarın duygu ve düşüncelerini içeren öznel bir anlatım vardır. Anlatılanların doğruluğu ya da yanlışlığı tartışılmaz.
Öğretici Metinlerin Özellikleri
Gerçekler olduğu gibi aktarılır. Hayal gücüyle yeniden kurgulanmaz.
Öğretici metinlerin temel amacı okuyucuyu bilgilendirmektir.
Sanat metinleri nesneldir. Kişisel yorumlar, duygular eklenmez. Yazılanlardan herkes tek bir anlam çıkarır.
Öğretici metinlerde dil daha çok göndergesel işlevinde kullanılır.
Öğretici metinlerde dil herkesçe bilinen, kullanılan temel anlamlarıyla kullanılır. söz sanatlarından ve anlam kapalılığından kaçınılır.
Öğretici metinlerde açıklayıcı, tartışmacı anlatım biçimleri kullanılır.
