DİLİN İŞLEVLERİ
Dil insanlar arasında iletişimi sağlayan en önemli araçtır. Dil konuşma ve yazıda iletişimin amacına göre farklı işlevlerde kullanılır.
1. Göndergesel İşlevi
Bir varlığı, bir olayı veya bir durumu açıklamak için kullanılan dilin işlevidir. Bir konu hakkında bilgi veren yazı ve sözlerde dil göndergesel işlevinde kullanılır.
Dilin göndergesel işlevinde Nesnel yargılar kullanılır, duygulara yer verilmez. Haber yazıları, açıklama ve tanımlama metinlerinde dilin göndergesel işlevi kullanılır.
Örnek:
Edebiyatın tanımlarından biri de “Edebiyat toplumun yansımasıdır.” şeklindedir. Dolayısıyla toplumda gördüğümüz her şey bir şekilde edebiyata yansımaktadır. Edebiyatın içinde toplumu bulmak mümkündür. Sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel hayat edebiyatın içinde yerini almış, okuyucusunu beklemektedir.
2. Sanatsal (Şiirsel) İşlevi
Bir varlığı, bir olayı veya bir durumu açıklamaktan çok bir duyguyu veya durumu yaşatmak için kullanılan dilin işlevidir. Edebi metinlerde dilin sanatsal işlevi kullanılır.
Öznel yargılara yer verilen bu işlevde kelimelerin mecaz anlamlarıyla yüklü, soyut ve sanatlı bir anlatım görülür.
Örnek:
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak
3. Heyecana Bağlı İşlevi
İnsanların duygu ve heyecanlarını aktardığı cümleler için kullanılan işlevdir. Bu işlevde duygusallık, heyecan ön plandadır.
Öznel ifadelerin görüldüğü heyecana bağlı işlevde coşkuların anlatıldığı ünlem cümleleri kullanılır.
Örnek:
- Ne olur yardım edin!
- Bizim için çok önemli, ne olur bu fırsatı kaçırmayalım!
4. Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi
Alıcıda bir tepki, değişiklik meydana getirmek için oluşturulan iletiler için kullanılır.
Özellikle emir cümlelerinde, reklam metinlerinde bu işlev görülür.
Örnek:
- Sağdan birerli sıra olarak yürüyün.
- Herkes kalemleri bıraksın.
5. Dil Ötesi İşlevi
Dil ile ilgili bilgi veren iletilerdir. Dil bilgisi kurallarının, dilin özelliklerinin aktarıldığı iletiler dil ötesi işlevindedir.
Örnek:
- Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur.
- Türkçede sözcükler “isim soylu” ve “fiil soylu” olmak üzere ikiye ayrılır.
6. Kanalı Kontrol İşlevi
İletişimin ögelerinden kanalın kontrol edildiği, iletişimin sağlanıp sağlanmadığı, kullanılan kanalın yeterli olup olmadığı amacıyla düzenlenen işlevdir.
Örnek:
- Dediklerimi anlayabildiniz mi?
- Sesim arka tarafa kadar geliyor mu?
