Güzel Sanatlar İçinde Edebiyatın Yeri
Bütün güzel sanatlar, insanda güzel duygular uyandırmak, insanı coşturmak; yeni hayallere, sevinçleri ve umutlara götürmek için yapılır. Güzel sanatlar insanların hayal güçlerinden ortaya çıkar ve bu ortaya çıkan eserler insanlarda da derin etkiler bırakır. İnsanın düşünce dünyasını, hayal dünyasını zenginleştir. Güzel sanatlar bunları yaparken farklı farklı malzemeler kullanır. Güzel sanatların bir kolu olan edebiyatın kullandığı malzeme dildir.
Edebiyat malzeme olarak dili kullandığı için diğer güzel sanatlara göre daha soyut olarak kabul edilir.
Malzeme dil olunca her zaman ve her yerden ulaşım kolay olmuştur. Daha büyük kitleler tarafından kullanılmıştır. Dili kullanması edebiyatı diğer güzel sanatlara göre daha ulusal yapmaktadır. Çünkü dil bir ulusun olmazsa olmaz bir değeri, ortak malıdır. Kolay ulaşılabilmesi, milletin ortak malı olması ve taşınabilir olması edebiyatı geleceğe aktarmada çok daha avantajlı kılmaktadır.
Edebiyatın hemen hemen bütün güzel sanat dallarıyla yakın ilişkisi vardır. Bir sanatçı edebiyatta sözcüklerle resim yapar. Yine bir şair şiirinde bir ritim, müzik ortaya koyarak okuyucusuna müzik sanatını da vermiş olur. Edebiyatın sinema ve tiyatroyla da doğrudan ilişkisi vardır. Edebi eserler bu sanat dallarına da kaynaklık eder. Tüm bunlar edebiyatın güzel sanatlarla yakından ilişkili hale getirir.
Edebiyatın özellikleri
- Duyguları, düşünceleri, durumları söz veya yazı ile etkili bir biçimde anlatma sanatıdır edebiyat. Edebiyatta; insana ait sevinç, umut, acı, keder, hayal, hakikat gibi unsurları barındıran bir güzel sanat dalıdır.
- Edebiyatın amacı, dil ile yapılan bu çalışmalarda insanları yaşanılan duyguları birebir aktarmak hissettirmektir. Bu düşüncelerle yazılan metinlere edebi metin denir.
- Kişinin bilgi dünyasından çok duygu dünyasına seslenmektedir.
- Edebiyat okurda estetik bir haz verme amacı taşır.
- Edebiyat her ne kadar gerçek hayattan doğmuşsa da kurmaca bir dünyadır. Gerçek hayatta gerçekleşen olayların, olguların sanatçının hayal dünyasında yeniden şekillenerek okuyucunun önüne sunulmuş halidir.
- Belli bir plan dahilinde yapılır. Her edebi eserin kendine özgü bir kuralı, planı vardır.
- Edebi eserlerde rastgele bir dil kullanılmaz, edebi eserlerin kendine özgü bir dili ve anlatım tarzı vardır
Edebi metin: Edebi bir dil kullanılarak oluşturulan metinlere edebi metin denilebilir.
- Edebi metinlere sanatsal metinler de denir.
- Edebi metinlerde amaç bir bilgiyi bir düşünceyi aktarmak veya okura bir şey öğretmek değildir.
- Edebi metinlerin amacı; okura bir duyguyu bir olayı yaşatmak, hissettirmektir.
- Edebi metinlerde herkeste aynı etki oluşmayabilir. İnsanların içinde bulunduğu ruh hali, yaşadıkları, hayata bakışları, hayattan beklentileri edebi metinlerden aldıkları anlam ve zevki değiştirebilir.
- Edebi metinler birebir gerçek değildir. Yazarın bakış açısı ile oluşturulmuş ürünlerdir.
- Edebi metinlerde daha sanatsal estetik bir dil kullanılır.
- Sözcükler tek anlamaktan çıkmış, çok anlamlılığa geçmiştir. Mecazi söyleyişler, sanatsal cümleler edebi metinin vazgeçilmezleridir.
Edebi (sanatsal) metinlerin diğer metinlerden farkı
- Edebi metinlerde hissettirme çağrıştırması ön plandadır.
- Öğretici metinlerde bilgi verme amaçlanır.
- Edebi metinlerde çok anlamlılık vardır. Bir metinden birden fazla anlam çıkarılabilir. Öğretici metinlerde ise her metinden herkes aynı anlam çıkarır.
- Edebi metinler her okuyuşta farklı anlamlar oluşturabilir. İnsanların zamanla psikolojisi değişir, o Metinden farklı şeyler algılayabilir. Öğretici metinlerin her zaman aynı anlam vardır, anlam değişikliği olmaz.
- Edebi metinler estetik zevk için, güzellik için, sanat için yazılır. Öğretici metinler ise bir bilgiyi okuyucuya aktarmak için yazılır.
- Edebi metinlerde sanatsal bir dil kullanırken öğretici metinlerde daha ciddi bir dil kullanılır.
- Edebi metinler aynı konuda yazılsalar da diğer metinlerden ayrılır. Tektir, biriciktir, özeldir. Öğretici metinlerde ise bu özellik yoktur.
