Ünlü Uyumu

Ünlüler ve Özellikleri:

Oluşurken hiçbir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir. Başka bir deyişle tek başına okunabilen seslere ünlü denir. Ünlüler heceleri oluşturur. Türkçemizde 8 tane ünlü harfimiz vardır. Bunlar çıkış yerlerine, çenenin ve dudakların durumuna göre sınıflandırılırlar.

Büyük Ünlü Uyumu

Büyük ünlü uyumuna kalınlık incelik uyumu da denir. Kelime kalın ünlü ile başlıyorsa kalın ünlü ile devam edip bitmelidir. İnce ile başlamışsa ince ile devam etmelidir.

Kalın Ünlüler: a,ı,o,u

İnce Ünlüler: e,i,ö,ü

Şimdi kelimeler üzerinde inceleyelim

ağaç kalın>>kalın

kitap

sevgi

Dikkat: Tek heceli sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz.

Dikkat: Birleşik kelimelerde ünlü uyumu aranmaz.

Dikkat: Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler genellikle yabancı kökenlidir. Büyük ünlü uymayan az sayıda sözcük vardır: kardeş > karındaş, elma >alma, anne > ana, vb.

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU

Düzlük yuvarlaklık uyumu da denir. İki kuralı vardır.

1. Düz ünlü ile başlayan bir kelime yine düz ile devam etmelidir.

2. Yuvarlak ile başlayan kelime ise ya yuvarlak ile ya da düz geniş ile devam etmelidir.

Kuralı harflere dökecek olursak şöyle diyebiliriz

1. a, e, ı, i >> a, e, ı, i

2. o, ö, u, ü >> a, e, u, ü

Dikkat: Türkçe kelimeler büyük ve küçük ünlü uyumuna uyarlar. Küçük ünlü kuralında da görüldüğü gibi Türkçe kelimelerde ilk heceden sonra geniş yuvarlak (o,ö) bulunmaz. İlk heceden sonra “o”,”ö” bulunan kelimeler küçük ünlü uyumuna uymaz.

kalorifer

odun

kitap

kamyon

otomobil

Dikkat: Türkçe oldukları halde küçük ünlü uyumuna uymayan az sayıda sözcük vardır. kelimenin ikinci hecesindeki ünlü zamanla yuvarlak söylenmeye başlamıştır.

hamur >>hamır

çamur >> çamır

horoz >> horaz

yağmur >> yağmır

armut >> armıt