SÖZCÜKTE ANLAM
Sözcükler zaman içinde yeni anlamlar kazanabilir. Birden çok anlamı olan kelimelerin anlamı bağlama göre değerlendirilir.
Örneğin kol kelimesi; insan kolu, makinenin bir parçası veya bir bilimin veya sanatın bir alanı olarak kullanılabilir.
Anlam bakımından sözcükleri şu şekilde gruplandırabiliriz.
ANLAM BAKIMINDAN SÖZCÜKLER
Gerçek (Temel) Anlam: Bir sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır. Başka bir deyişle, sözcüğü tek başına kullandığımızda zihnimizde canlanan anlamına denir. Buna temel anlam da denir.
Örnek: ağaç, ev, okul,kanat…
Yan Anlam: Bir sözcüğün gerçek anlama benzerliğinden dolayı zaman içinde kazandığı ikinci anlamdır. Yan anlam gerçek anlam olarak değerlendirilir. Yani mecaz anlam değildir.
Örnek: Öğretmen bir Ali’ye, bir bana baktı. (Gerçek Anlam)
Yusuf amcam babamdan on yaş büyük, ama kendine iyi bakmış. (Yan Anlam)
Mecaz Anlam: Bir sözün daha etkili olması için karşıladı kavramdan tamamen sıyrılarak başka bir sözcük yerine kullanılmasına denir.
Örnek: Seni hiç gözüm tutmadı. (Tutmak sözcüğü güvenmek anlamında kullanılmış
Edebiyatımızda pek çok yazar kalemiyle geçinmiştir.
Giderken bize öyle bakınca içime bir acı oturdu.
Mecaz Anlam Oluşturma Yolları İçin Tıklayınız.
Terim Anlam: Bilim, sanat ve meslek dallarıyla ilgili özel bir kavramı karşılayan sözcükler terim anlamlı sözcüklerdir.
Örnek: açı (matematik), aruz ölçüsü (edebiyat), vektör (fizik), penaltı (futbol)
Somut Anlam: Beş duyu organımızdan biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcükler somut anlamlıdır.
Örnek: kitap, hava, araba, karanlık…
Soyut Anlam: Duyu organlarımızla algılayamadığımız ama var olduklarını bildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklerdir.
Örnek: sevgi, hasret, melek…
ANLAM İLİŞKİSİ BAKIMINDAN SÖZCÜKLER
Eş Anlamlı Sözcükler: Yazılışları ve okunuşları birbirinden ayrı olan ama anlamları aynı olan sözcüklere denir.
Örnek: okul-mektep, öğrenci-talebe, metot-yöntem….
Eş Sesli Sözcükler:
Yazılışları ve okunuşları aynı ama anlamları farklı olan sözcüklere eş sesli veya sesteş sözcükler denir.
Örnek: Şimdi bir bardak çay için neler vermezdim.
Biz yüzmeyi çayda öğrendik.
Zıt Anlamlı Sözcükler: Anlam olarak birbirinin tam tersi olan sözcüklere zıt anlamlı sözcükler denir.
Örnek: uzun-kısa, şişman-zayıf, çalışkan – tembel
Dikkat: Bir sözcüğün olumsuzu onun zıt anlamlısı değildir.
Gülmek kelimesinin zıddı gülmemek değil ağlamaktır.
Yakın Anlamlı Sözcükler: Anlamları birbirine çok yakın olan kelimelerdir. Anlam yönünden ince ayrıntıdan dolayı birbirlerinin anlamlarını tam olarak karşılayamazlar
Örnek: yalan -yanlış >> yakın anlamlı kelimelerdir. Yalan söylenir, hata yapılır.
Küsmek-gücenmek >> Birine küsünce onunla konuşmayız. Gücenmek ise yaptığından dolayı kırılmaktır.
Genel – Özel Anlam: Anlam bakımından daha çok varlığı kapsayan kelimelere genel anlamlı kelimeler denir. Daha az, daha belirgin kavramları karşılayan kelimelere özel anlamlı kelimeler denir.
Örnek: Genel Canlı > bitki > ağaç >akasya Özel
Dikkat: Bazen kelimeler genelden özele veya özelden genele sıralanabildiği gibi tek bir kelime de genel-özel olarak değerlendirilebilir.
Örnek: Bir gül kadınları mutlu etmeye yeter (gül> genel)
Bahçedeki gülü suladım. (gül >özel)
Nitel – Nicel Anlam: Nitelik kalite demektir. Nitel anlam sayılamayan, ölçülemeyen özellikleri anlatan kelimelerdir. Nicel anlamlı kelimeler ise sayılabilir, ölçülebilir özellikleri bildiren kelimelerdir.
Örnek: Büyük bir ağacı yerinden köklemişler. ( Nicelik, ölçülebilir)
Babam çok büyük bir adammış. (Nitelik, ölçülemez)
