İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

Başlangıcını ve öncesini tam olarak bilemediğimiz, Türklerin İslamiyeti kabulü ile birlikte sonlanan dönemimizdir.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Genel Özellikleri

Kapalı bir yaşam tarzı olduğu için diğer kültürlerle etkilenme yoktur. bu yüzden saf Türkçe kullanılmıştır.
Kelimelerin eski söyleniş şekilleri hakimdir.
Kelimelerde özellikle sert sessizler dikkat çeker.

Örnek: tengri >> tanrı, tag>>dağ

Şiirler kam, baksı, ozan denilen kişiler tarafından söylenir. bu kişiler aynı zamanda topluma yol gösteren bilge kişilerdir.
Şiirlerin nazım birimi dörtlük, ölçü hece ölçüsüdür.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı: Sözlü Edebiyat ve Yazılı Edebiyat olmak üzere iki Döneme ayrılır.

1. SÖZLÜ EDEBİYAT

İlk yazılı ürünlerimizin oluşturulduğu VIII. yüzyıla kadar olan dönemdir. bu dönemde eserler nesilden nesile aktarılarak gelmiştir.

Bu dönemdeki eserlerimiz anonimdir.
Şiirler doğa, kahramanlık, ölüm gibi konularda söylenmiştir.
Şiirlerin nazım birimi dörtlük, ölçü hece ölçüsüdür.
Genellikle yarım uyak kullanılmıştır.
Dil saf Türkçedir.
Bu dönemde “sav”. “sagu”, “koşuk” ve “destan”olmak üzere dört edebi türümüz vardır.

Koşuk: Sığır denen av törenlerinde ve şölen adı verilen ziyafetlerde söylenen şiirlerdir. Aşk, kahramanlık, savaş, doğa gibi konularda söylenen lirik şiirlerdir.

Not: Koşuklar işledikleri konular bakımından Halk Edebiyatında koşmaya, Divan Edebiyatında gazele benzer

Sagu: “Yuğ” denilen cenaze törenlerinde ölenin arkasından söylenen şiirleridir. Sagularda ölen kişinin yiğitliği, ölümünden duyulan üzüntü anlatılır.

Türk Edebiyatında en ünlü sagu Alp Er Tunga sagusudur.

Not: Sagunun Halk edebiyatındaki karşılığı ağıt, Divan Edebiyatındaki karşılığı ise mersiyedir.

Sav: Herhangi bir konuda söylenmiş özlü sözlerdir. günümüzdeki atasözünün karşılığıdır.

Destan: Toplumu derinden etkileyen savaş, afet, kahramanlık ve göç gibi olayların abartılarla, olağanüstü olay ve varlıklarla süslenerek nesilden nesile aktarılarak gelen hikayelere destan denir.

2. YAZILI EDEBİYAT

VIII. yüzyılda yazılan Orhun Abideleri ile başlayan edebi dönemimizdir.

Orhun Abideleri Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiş üç bengü taştır. Bu taşlara kazınan yazılar Türk adının geçtiği, Türkçe en eski yazılardır.

Bu dönemde ayrıca Uygurlara ait olan eserlerde vardır. Bunlar:

Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın)

Altun Yaruk (Altın Işık)

Irk Bitig (Fal Kitabı)

Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi (İyi Düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade)