Türk Edebiyatında Modern Hikayenin Gelişimi

Modern Türk tiyatrosu

1. Tanzimat Tiyatrosu

Tanzimat ile başlayan yenileşme hareketleri her alanda olduğu gibi tiyatro alanında kendini göstermeye başlamıştır. Başlangıçta çeviri ve adaptasyonların görüldüğü tiyatroda ilk yerli eserimiz Şinasi’nin yazmış olduğu “Şair Evlenmesi” adlı tiyatromuzdur. Şinasi’yi diğer sanatçılarımız takip etmiş, yeni eserler vermeye başlanmıştır.

Çağdaş Türk tiyatrosunun ilk ürünleri konu bakımından Tanzimat’ın prensiplerine uygunluk göstermiştir. Tanzimat döneminde tiyatro büyüklerin mektebi olarak görülmüş, insanları eğitme amaçlanmıştır.Tanzimat tiyatrosu genellikle fert, aile ve toplum hayatını düzeltmeyi amaçlamıştır. Tanzimat tiyatro yazarları kahramanlık duygularını vatan ve millet sevgisini geliştirip idealist bir sanat anlayışı benimsemişlerdir.

Tanzimat döneminde, yeni gelişen bu tür için Avrupa’daki tiyatro eserleri yakından takip edilmiş, Avrupa tiyatrosunu, özellikle İngiliz, Alman, Fransız tiyatro yazarlarını örnek alarak yazmışlardır. Çeviri ve adapte çalışmaları bu dönemde yaygınlık kazanmıştır. Eserlerde yoğun biçimde Moliere (Molyer), Corneille (Kornelli), Goldoni (Goldoni), Shakespeare (Şekspir) etkisi görülmüştür. Bu dönemde oyunlar genellikle komedi, trajedi, dram ve melodram niteliği taşımıştır.

Batılı anlamda, ilk Türk oyunu İbrahim Şinasi’nin yazdığı ve 1859’da oynanan “Şair Evlenmesi” dir. Yanlış geleneklerin, görücü usulü ile evliliğin, eleştirildiği bu eserde geleneksel tiyatrodan özellikler bulunmaktadır.

Şinasi’den sonra Namık Kemal, tiyatroda eğlence ile toplumsal yararı birleştirir. Vatan yahut Silistre (1873) sahnelenen ilk Türk tiyatrosu olarak tarihteki yerini almıştır. Celâlettin Harzemşah (1881) oyunlarında tarihsel konuları; Gülnihal (1875), Zavallı Çocuk (1873) ve Akif Bey (1874) adlı oyunlarında ise toplumsal konuları işler.

Bu dönemde Ahmet Vefik Paşa, tercüme ve adaptasyon tarzında eserler vermiştir. Moliere’den çevirdiği ve Zor Nikâh, Zoraki Tabip adını verdiği Türkçeye adapte edilmiş eserleriyle büyük başarı sağlamıştır. Bursa’da yaptırmış olduğu tiyatro binası ile tiyatroya önemli katkılarda bulınmuştur.

Ali Bey, Kokana Yatıyor, Misafir-i İstiskal gibi birer perdelik komedileri yanında Moliere’den adapte ettiği Ayyar Hamza ile tiyatromuza katkıda bulunmuştur.

1870’ten sonraki piyes yazarlarından biri de Recaizade Mahmut Ekrem’dir. Recaizade Mahmut Ekrem’in “Atala ve Amerika Vahşileri ve Çok Bilen Çok Yanılır” komedisi Batılı anlamda tiyatronun bütün özelliklerini taşır.

Abdülhak Hamit Tarhan, dönemin diğer önemli tiyatro yazarıdır. Tiyatro türünde yirmi bir eseri vardır. Bunların bir bölümü mensur, bir bölümü de manzum-mensur karışıktır. Şiir şeklindeki manzum tiyatrolarının bazılarını aruz, bazılarını hece ölçüsüyle yazmıştır. Tiyatro eserlerini sahnelemek için değil, okunmak için yazmıştır; bu nedenle bu eserleri sahne tekniğine ve diline uygun değildir. Tiyatro eserlerinde romantizm akımının etkisi görülür. Tiyatrolarının tümü dramdır. Shakespeare ve Victor Hugo’dan etkilenmiştir. Sardanapal, Eşber, Nesteren, Liberte, Mecara-yı Aşk, Sabr u Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu bunlardan bazılarıdır.

Tanzimat Dönemi Tiyatro Eserleri ve Yazarları

İbrahim Şinasi: Şair Evlenmesi

Namık Kemal: Vatan Yahut Silistre (1873), Akif Bey (1874), Celalettin Harzemşah (1876), Gülnihal (1875), Zavallı Çocuk (1874), Kara Bela (1908).

Ahmet Mithat Efendi: Eyvah (1873), Açık Baş (1879), Çengi yahud Daniş Çelebi (1884), Ahz’ı Sar yahud Avrupa’nın Eski Medeniyeti (1874), Hükm-i Dil (1875), Fürs-i Kadimde bir Facia yahud Siyavuş (1885), Çerkez Özdenleri (1884).

Ahmet Vefik Paşa: Zor Nikah (1869), Zoraki Tabib (1969), Meraki, Azarya, Tabib-i Aşk, Dekbazlık, Yorgaki Dandini.

Recaizade Mahmut Ekrem: Afife Anjelik (1870), Atala (1873), Vuslat (1874), Çok Bilen Çok Yanılır(1875).

Abdülhak Hamit Tarhan: Eşber (1880), İlhan (1913), Turhan (1916) ve Hakan (1935), Nesteren (1876), Liberte (1913)

2. Servet-i Fünun Dönemi’nde Tiyatro

Servet-i Fünun  dönemi  sanatçıları gerek sanat anlayışları, gerekse Abdülhamit istibdadının getirdiği baskı ve sansür nedeniyle tiyatro türüyle fazla ilgilenmemişlerdir. Çünkü tiyatroya büyük destek veren Ahmet Vefik Paşa, görevinden alınmış, Ahmet Mithat Efendi’nin yazdığı “Çerkez Öndenler” adlı piyesin oynanması nedeniyle de Gedik Paşa Tiyatrosu yıktırılmıştır.

Tiyatro oyunlarının sahnelenmesinin zor olduğu bu dönemde tiyatro eserlerinin pek çoğu sadece okunmak için yazılmıştır. Sahnelenmesi oldukça zordur.

3. Millî Edebiyat Dönemi’nde Tiyatro

Tanzimat’la birlikte başlayan modern Türk tiyatrosu Millî Edebiyat Dönemi’nde gelişimini devam ettirmiştir. Özellikle de Yeni Lisan hareketiyle konuşma diline yakın bir edebî dil oluşturan sanatçılar, tiyatro üzerine birçok çalışma yapmıştır.

 

Bu dönemde tiyatro hayatını ciddi bir şekilde organize etmek üzere özel tiyatroların yanında resmî tiyatrolar da kurulmuştur. Bu kurumlar arasında en önemlisi ise şüphesiz günümüzde ismi “İstanbul 1915 yılında kurulan “Şehir Tiyatroları” olarak geçen “Darülbedayi-i Osmanî”dir. Modern bir tiyatronun tüm imkânlarına sahip olan bu kurum aynı zamanda ülkemizdeki ilk şehir tiyatrosudur.

Darülbedayi-i Osmanî, sadece bir tiyatro değil aynı zamanda bir güzel sanatlar okulu olmuştur. Burada aktörlüğü meslek edinecek sanatçılar yetiştirilmiştir.

Bu dönemde tiyatro yazarları arasından en önemli iki yazar, İbnürrefik Ahmet Nuri ve Musahipzade Celal’dir. Bu iki oyun yazarıyla birlikte dönemin roman ve öykü yazarlarından Aka Gündüz, Reşat Nuri, Ömer Seyfettin, Halide Edip, Yakup Kadri, Mithat Cemal; şairlerinden Halit Fahri, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz gibi isimler sahnelenen oyunlar yazmışlardır

• Aka Gündüz  : Muhterem Katil,Beyaz Kahraman,Yandım Osman, Mavi Yıldırım

• Reşat Nuri : Bir Yağmur Gecesi , Balıkesir Muhasebecisi , Tanrıdağı Ziyafeti 
• Ömer Seyfettin :Mahçupluk İmtihanı 
•  Halide Edip :  Maske ve Ruh 
• Yakup Kadri :Nirvana 
• Mithat Cemal : Yirmi Sekiz Kanun-i Evvel
•  Halit Fahri :Baykuş 
• Yusuf Ziya :  Binnaz , Nâme , Nikâhta Keramet 
  Faruk Nafiz :  Canavar , Özyurt  , Akın