FİİLLER
Türkçede sözcükler “isim soylu” ve “fiil soylu” olmak üzere ikiye ayrılır.
Bir varlığı anlatmak, tanımlamak için kullandığımız kelimelere “isim“, bu varlıkların yaptıkları işi, hareketi, oluşları anlatmak için kullandığımız kelimelere de fiil denir.
- Bir sözcüğün fiili olup olmadığını anlamak için “–mek”, “-mak” eki getiririz. Bu mastar eklerini alan kelimeler fiildir. Almayan kelimeler ise isimdir.
- Fiiller şimdiki zaman ekini alırken isimler bu eki almaz.
- -me, -ma olumsuzluk eki sadece fiillere gelir.
Bugün hava çok güzel. güzelmek 
güzelyor
Basamaklara ikişer ikişer çıktı. çıkmak 
çıkıyor
Anlamlarına göre fiiller üçe ayrılır:
- Kılış Fiilleri: Öznenin yaptığı işten etkilenen başka bir varlığın olduğu fiillere denir. Başka bir deyişle fiil nesne alabiliyorsa kılış fiilidir.
- Fiilin nesne alıp almadığını kontrol etmek için fiilin önüne “onu” sözcüğünü getirebiliriz .Eğer anlamlı oluyorsa kılış fiilidir. ani nesne alıyordu. Anlamsız oluyorsa nesne almıyordur.
Örnek: Bu evi üç günde zor boyarım. (onu boyarım)
güldü (onu güldü)
sevdi (onu sevdi)
2. Durum Fiilleri: Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Durum fiillerinde fiilin bildirdiği işten etkilenen nesne yoktur. Filin önüne “onu” kelimesi getirilirse anlamsız olur.
Örnek: Halının üzerine yavaşça oturdu. (Onu oturdu) (Onu kelimesi anlamsız olduğu için durum fiilidir.)
uyudu (onu uyudu)
durdu (onu durdu)
bakıyor (onu bakıyor)
yatacak (onu yatacak)
3 Oluş Fiilleri: Belli bir zamanda kendiliğinden gerçekleşen, meydana gelen değişiklikleri gösteren fiillerdir. Örnek: Bayatla-, kuru-, büyü-, uza-
Bakalım konumuzu anladık mı?
[WpProQuiz 28]
Fiil Çekimleri
Fiil kök ya da gövdelerine kip eki ve kişi eki getirilerek oluşturulan yapıya fiil çekimi veya çekimli fiil denir.
A. HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
- Eylemin hangi zamanda gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bildiren zaman eklerimizdir
-
GörülenGeçmiş Zaman (-di)
Olayın geçmişte olduğunu anlatan kişinin de bu olayı yaşadığı veya şahit olduğu olayları, durumları anlatmak için kullanılan zaman kipimizdir.
Örnek: Bu yıl bahar daha erken geldi.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | geldim | gelmedin | ||||
| II. Tekil şahıs | geldin | gelmedin | ||||
| III. Tekil şahıs | geldi | gelmedi | ||||
| I. Çoğul şahıs | geldik | gelmedik | ||||
| II. Çoğul şahıs | geldiniz | gelmediniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | geldiler | gelmediler | ||||
2. Öğrenilen Geçmiş Zaman (-miş)
Geçmişte yaşanmış ve bitmiş anlatan kişinin de başkasından duyduğu olay ve durumları anlatmak için kullandığımız haber kipimizdir.
Örnek: Henüz 8 yaşında iken yatılı okula verilmiş.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | gelmişim | gelmemişim | ||||
| II. Tekil şahıs | gelmişsin | gelmemişsin | ||||
| III. Tekil şahıs | gelmiş | gelmemiş | ||||
| I. Çoğul şahıs | gelmişiz | gelmemişiz | ||||
| II. Çoğul şahıs | gelmişsiniz | gelmemişsiniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | gelmişler | gelmemişler | ||||
3. Şimdiki Zaman (-yor)
Şuanda yaşanan olay ve durumları anlattığımız zaman kipimizdir.
Örnek: Üç saattir yağmur yağıyor.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | geliyorum | gelmiyorum | ||||
| II. Tekil şahıs | geliyorsun | gelmiyorsun | ||||
| III. Tekil şahıs | geliyor | gelmiyor | ||||
| I. Çoğul şahıs | geliyoruz | gelmiyoruz | ||||
| II. Çoğul şahıs | geliyorsunuz | gelmiyorsunuz | ||||
| III. Çoğul şahıs | geliyorlar | gelmiyorlar | ||||
4. Gelecek Zaman (-ecek)
Henüz gerçekleşmemiş o andan sonra gerçekleşecek olayları anlattığımız zaman kipimizdir.
Örnek: Bu sıkıntılı günler birkaç aya kadar bitecek.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | geldim | gelmedin | ||||
| II. Tekil şahıs | geldin | gelmedin | ||||
| III. Tekil şahıs | geldi | gelmedi | ||||
| I. Çoğul şahıs | geldik | gelmedik | ||||
| II. Çoğul şahıs | geldiniz | gelmediniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | geldiler | gelmediler | ||||
5. Geniş Zaman (-ar)
Geçmişte yaşanmış bugün devam etmekte olan muhtemelen gelecekte de olacak olan olay ve durumları anlattığımız zaman kipimizdir.
sürekli yaptıklarımız ve alışkanlıklarımızı anlatırken bu zaman dilimini kullanırız.
Örnek: Güneş doğudan doğar.
Akşamları erken yatar, sabahları erken kalkarım
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | geldim | gelmedin | ||||
| II. Tekil şahıs | geldin | gelmedin | ||||
| III. Tekil şahıs | geldi | gelmedi | ||||
| I. Çoğul şahıs | geldik | gelmedik | ||||
| II. Çoğul şahıs | geldiniz | gelmediniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | geldiler | gelmediler | ||||
B. DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ
Eylemlerin gerçekleşmesi ile ilgili istekleri, dilekleri anlatan kiplerimizdir.
- Dilek kiplerinde haber kipleri gibi eylemin zamanı yoktur sadece tasarı, plan vardır.
- Gereklilik Kipi (-meli)
Bir işi yapmamız gerektiğini anlatan kipimizdir.
Örnek: Derslerine düzenli çalışmalısın
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | gelmeliyim | gelmemeliyim | ||||
| II. Tekil şahıs | gelmelisin | gelmemelisin | ||||
| III. Tekil şahıs | gelmeli | gelmemeli | ||||
| I. Çoğul şahıs | gelmeliyiz | gelmemeliyiz | ||||
| II. Çoğul şahıs | gelmelisiniz | gelmemelisiniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | gelmeliler | gelmemeliler | ||||
- Dilek-Şart Kipi (-se)
Bir işin gerçekleşmesinin şarta bağlandığı cümlelerdir. Bu tür cümleler iki bölümden oluşur. Birinci bölüm şart bölümü gerçekleşirse ikin bölümdeki yargı da gerçekleşir.
Örnek: Akşam olmadan ödevlerimi bitse çok iyi olacak.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | gelsem | gelmesem | ||||
| II. Tekil şahıs | gelsen | gelmesen | ||||
| III. Tekil şahıs | gelse | gelmese | ||||
| I. Çoğul şahıs | gelsek | gelmesek | ||||
| II. Çoğul şahıs | gelseniz | gelmeseniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | gelseler | gelmeseler | ||||
İstek Kipi (-a)
bu kipi de isteklerimiz için kullanırız. gerçekleşmesini istediğimiz duygularımızı anlatırız. şart kipiyle karıştırmamalıyız.
Örnek: Küçüklerimizi sevelim, büyüklerimizi sayalım.
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | geleyim | gelmeyeyim | ||||
| II. Tekil şahıs | gelesin | gelmeyesin | ||||
| III. Tekil şahıs | gele | gelmeye | ||||
| I. Çoğul şahıs | gelelim | gelmeyelim | ||||
| II. Çoğul şahıs | gelesiniz | gelmeyesiniz | ||||
| III. Çoğul şahıs | geleler | gelmeyeler | ||||
Emir Kipi
Bir şeyin yapılmasını emreden kipimizdir. özel bir ekimiz yoktur. Şahıs ekleriyle yapılr.
Not: Emir kipin I. şahıs ekleri yoktur.
Örnek: Çabuk buraya gel
| ŞAHIS | OLUMLU | OLUMSUZ | ||||
| I. Tekil şahıs | —— | —— | ||||
| II. Tekil şahıs | gel | gelme | ||||
| III. Tekil şahıs | gelsin | gelmesin | ||||
| I. Çoğul şahıs | —— | —— | ||||
| II. Çoğul şahıs | gelin | gelmeyin | ||||
| III. Çoğul şahıs | gelsinler | gelmesinler | ||||
[WpProQuiz 29]
FİİL KİPLERİNDE ANLAM ZAMAN KAYMASI
- Kip ekinin kendi anlamı dışında başka bir zaman anlamında kullanılmasına denir. Başka bir deyişle anlam kayması, bazı durumlarda film zamanı ile ekinin bildirdiği zaman uyuşmaz buna anlam kayması denir.
Örnek: Yarın geliyorum. (Kipin anlamı şimdiki zaman ama cümlenin gerçek anlamı gelecek zaman)
Örnek: Babam yirmi üç yaşında evlenir. (Kipin anlamı geniş zaman, cümlenin anlamı ise öğrenilen geçmiş zaman
- Anlam kayması anlatım bozukluğuna sebep olmaz.
Yapılarına Göre Fiiller
