FİİLİMSİLER
Fiillere gelen fiilimsi ekleri ile türeyen, eylem bildiren, cümle de isim, sıfat veya zarf görevinde bulunan kelimelere fiilimsi denir.
- Fiilimsiler öncelikle fiilden türemiş olmalıdır.
- Fiilimsiler yan cümlecik kurarlar. Bir cümlede ne kadar fiilimsi var ise o kadar yan cümlecik vardır. (Bakınız Cümle Türleri)
- Fiilimsiler cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde olmalıdır.
- Fiilimsiler “İsim-Fiil”, “Sıfat-Fiil” ve “zarf-Fiil” olmak üzere üçe ayrılır.
İSİM-FİİLLER
Fillere isim-fiil ekleri (-me, -mek, -iş) getirilerek fiilin adı oluşturulur.
- İsim- fiiller fiil özelliğini kaybetmiş o fiilin adı olmuştur. Artık isim olmuştur. O yüzden isim-fiiller, tamlama kurabilir, çoğul ekleri, hal ekleri alabilirler.
Örnek: Öğretmen sınıfa girince vakit geçirmeden yoklama yapardı.
Gülmek, her hastalığın ilk tedavisidir.
Bakanlık bu konuda görüş belirtmedi.
Dikkat: İsim-fiil eki olan “-me, -ma” eki ile olumsuzluk eki birbirine karıştırılmamalıdır.
Koşma zor bir spordur. (isim-fiil eki)
Koşma, bir yerini sakatlayacaksın ( Olumsuzluk eki)
Bu iki eki birbirinden ayırt edebilmek için “-me” eki yerine “-mek” mastar ekini getiririz. Eğer kelime anlamlı oluyorsa isim-fiil ekidir, olmuyorsa olumsuzluk ekidir.
Koşmak, bir yerini sakatlayacaksın
SIFAT-FİİL
Fiillere getirilen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” (anası mezar dikecekmiş) ekleri ile yapılan sıfatlardır. Bunlara “ortaç” adı da verilir.
Örnek: Ankara’ya giden otobüs az önce hareket etti.
Görünmez kaza ne yapalım.
- Sıfat-fiiller tıpkı sıfatlar gibi bir ismi nitelerler.
- Sıfat-fiilin önündeki isim düşerse, sıfat fiil adlaşmış olur.
- Adlaşmış sıfat-fiiller isim tamlaması oluşturabilir.
- Sıfat-fiiller ve adlaşmış sıfat-fiiller diğer fiilimsiler gibi eylem bildirirler. eylem bildirmiyorsa sıfat-fiil değil isimdir.
Dikkat: Sıfat-fiil ekleri ile haber kiplerinin ekleri birbirine karışabilir. -mez,:geniş zamanın olumsuzu, -ar: geniş zaman, -dik: görülen geçmiş zaman, -ecek: gelecek zaman ekleri de olabilir.
Örnek: Gelecek yıl seni görmeye tekrar geleceğim.
gelecek yıl: sıfat fiil geleceğim: gelecek zaman eki
ZARF-FİİLLER
Fiillere zarf-fiil ekleri alan ve cümle içinde zarf görevinde bulunan fiillere denir.
Zarf-fiil ekleri şunlardır: -ip, -dıkça, -erek, -ince, -ken, -madan, -eli, -esiye, -maksızın, -r….-mez, -a…..-a, -dığında….
- Zarf-fiiller cümlede zarf görevinde bulunurlar.
- Zarf-fiiller diğer fiilimsiler gibi yancümlecik oluştururlar.
Örnek: Arkadaşıma bakıp çıkacağım.
Günler geçtikçe özlemi daha fazla artıyordu.
Gelir gelmez hemen haber verdim.
Akşama kadar durmaksızın çalıştık.